Neem het geld terug!

In 1948 werd een pensioenfonds voor de haven opgericht door vakbonden en werkgeversorganisatie SVZ in Rotterdam. Dit fonds groeide fors door de inleg van aanvankelijk 6 guldencent per betaald uurloon en goede beleggingen in vakantieoorden en ander onroerend goed. Aanvankelijk was deelname niet verplicht en hoefden bedrijven er niet aan mee te doen. Maar vanaf 1959 gold een wettelijke verplichting voor alle havenwerkers ouder dan 18 jaar. Het fonds fuseerde in 1985 met het zusterfonds uit Amsterdam en regelde vanaf dat moment het pensioen voor alle havenarbeiders in de Nederlandse zeehavens.

Het Pensioenfonds voor de Vervoer- en Havenbedrijven (PVH) maakte ieder jaar zulke enorme winsten dat de pensioenen telkens konden worden verbeterd. Kende het fonds aanvankelijk alleen een oudedagspensioen, later kwam er een weduwen- en wezenpensioen bij en ontvingen de gepensioneerden jaarlijks een leuke toeslag. Het belangrijkste was echter de jaarlijkse indexering, niet verplicht volgens het reglement, maar wel hard nodig. Zeker in de jaren ‘60 en ’70, toen de inflatie soms meer dan 10% per jaar was.

De havenarbeider had zo een mooie pensioenregeling die werd bestuurd door de vakbonden en de werkgevers. Dat ging vanaf het begin eigenlijk al goed: een fonds gebaseerd op solidariteit tussen alle arbeiders. Wanneer iemand vóór zijn pensioendatum overleed, bleef de door hem ingelegde premie in het fonds en kwam ten goede aan de andere deelnemers. Die solidariteit was vanaf het begin een belangrijk kenmerk van PVH en alle andere pensioenfondsen. In Rotterdam ontving in 1948 een havenarbeider van 75 jaar, die tot die dag had gewerkt, al een pensioen. Terwijl hij nog nooit premie had betaald. En dat gold voor 47 andere mensen die pensioen ontvingen uit het net opgerichte fonds.

Vervroegd pensioen

De groei van het vermogen was zo groot, dat deze de premiereserve ruim overschreed (het wettelijke minimumbedrag om aan alle pensioenverplichtingen te kunnen voldoen). Met het overige vrije vermogen van het fonds mag het bestuur doen wat het wil, zolang het binnen de doelstellingen van de stichting valt. Toen in de jaren tachtig de werkloosheid fors groeide en de haven door de komst van de container toch al minder handen nodig had, besloot het bestuur om geld vrij te maken voor een vervroegde pensioenregeling. De werkgevers in het bestuur waren hier niet heel enthousiast over, maar werden door de bonden gedwongen. Die hadden namelijk als principe ‘geen man gedwongen de poort uit’ en zouden alles doen om gedwongen ontslagen te voorkomen. In 1986 leidt deze aanpak tot een serie prikacties en 24-uursstakingen om de werkgevers op de knieën te dwingen. Ze krijgen hun zin.

Grepen uit de kas

In de jaren 1989-1991 wordt uit het vrije vermogen van PVH 385 miljoen gulden gehaald om de ouderenregelingen mee te helpen bekostigen. Een paar jaar later wordt weer een paar honderd miljoen gulden aan de vrije reserve onttrokken. Die reserve groeit overigens weer fors in 1996 en 1997. De problemen zijn echter de wereld nog niet uit: volgens de werkgevers zijn er nog steeds te veel havenarbeiders. Weer wordt geld uit het pensioenfonds gehaald om gedwongen ontslagen en stakingen te voorkomen. Driehonderd miljoen gulden dit keer. Maar het moet nu wel eens afgelopen zijn. PVH is een pensioenfonds en geen werkgelegenheidsinstelling. Daarom komt FNV-bestuurder Joop Verroen samen met PVH-directeur Peter Rietbergen met een nieuw plan. PVH moet een verzekeringsbedrijf worden en de belanghebbenden uit de haven - werkgevers en werknemers - moeten op afstand van het bestuur worden gezet, zodat ze niet meer in de verleiding kunnen worden gebracht een greep uit de kas te doen. De pensioenpot moet veilig gesteld. Verroen wist de havenarbeiders van zijn gelijk te overtuigen. De laatste greep van 300 miljoen gaat samen met de juridische omzetting van PVH in de NV Optas. Eigenaar van de aandelen Optas wordt de stichting Optas, waar geen mensen uit de haven meer in zitten. Een belangrijke naam in het stichtingsbestuur is Pierre Vinken, een man van statuur, maar ook iemand waar een luchtje aan zat.

Optas wast handen in onschuld

Binnen een jaar na de omzetting blijkt er iets fout te zijn gegaan. De havenarbeiders met een geboortejaar tussen 1950 en 1976 die op basis van de laatste regeling op hun 60ste met pensioen mogen, krijgen niet de 80 of 90% van het laatstverdiende loon waar ze op hadden gerekend, maar slechts 40 tot 45%. Dat is een enorme domper. Iedereen had - naar het lijkt - over deze passage heengelezen. Of was men bewust verkeerd voorgelicht? Dat was niet meer te achterhalen, want onderhandelaar Verroen was inmiddels met pensioen en directeur Rietbergen van Optas, eerder de directeur van PVH, wast zijn handen in onschuld. 

Er volgt een roerige periode, waarin zowel de werkgevers als de vakbonden het mikpunt zijn van boze havenarbeiders. De ECT is wel bereid om het verlies te compenseren, maar alleen wanneer de productiviteit omhoog gaat door korter te pauzeren. Er volgen acties, waarop de meeste bedrijven het pensioentekort bijspijkeren. Dat kost veel geld en de volgende stap ligt dan ook voor de hand. Kan Optas niet bijspringen, zoals PVH in het verleden deed? Vakbondsbestuurders en werkgevers brengen tevergeefs een bezoek aan Rietbergen, maar nog voor de koffie afgekoeld is, staan ze weer op straat. Met lege handen. Optas moet een financieel gezond bedrijf worden en daar passen geen douceurtjes voor de verzekerden bij.

Via een juridische truc, na te lezen in het boek Pensioenmiljoenen, probeert Optas het vrije vermogen zelfs geheel aan de haven te onttrekken. Als dit vermogen zoals dat heet ‘ontklemd’ kan worden, dan is Optas op de markt heel erg veel waard. En die waarde trekt belangstellenden zoals Aegon, dat met Rietbergen onderhandelt over een overname. In 2001 bekijkt de verzekeraar of het de moeite waard is om Optas over te nemen, dat voor de gelegenheid de codenaam Lee Towers krijgt. Maar het beklemde vermogen, het deel van het vrije vermogen dat voor de havenarbeiders bestemd is, blijkt een overname in de weg staan. Zeker als een groep werknemers in 2004 via hun advocaat kans ziet om Optas te dwingen dit nogmaals in de statuten te bevestigen. Het probleem is nu wel dat er geen termijn is bepaald waarop dat vermogen aan de havenarbeiders moet worden uitgekeerd. Daarover beslist de directie en die zou zomaar kunnen wachten tot de laatste havenarbeider uit PVH is overleden. Het vrije vermogen zou dan alsnog volledig vrijkomen.

Boevenstreken

Niet alleen havenarbeiders, maar ook diverse werkgevers voelen zich door Rietbergen geschoffeerd en beduveld. Daarom besluit een van hen, Ton Jansen van havenbedrijf Hanno, om Optas samen met Niek Stam (FNV) een lesje te leren. De strijd zal op verschillende fronten worden gevoerd. Juridisch via het gerenommeerde advocatenkantoor Nauta Dutilh en op straat via diverse acties. Want juridisch is de zaak misschien niet waterdicht, maar moreel heeft men het recht duidelijk aan zijn zijde. Het optreden van Rietbergen en Optas viel volgens havenondernemer Vervat namelijk ‘in de categorie boevenstreken’. Ze vormen voor deze strijd in 2002 een aparte stichting. De strijd ligt vervolgens even stil in afwachting van het resultaat van de juridische strijd van de eerder genoemde havenarbeiders in 2004. Als die gelijk krijgen, komt de nieuwe stichting pas echt in beweging, maar dat gaat vooral juridisch. Wanneer de juridische strijd geen succes lijkt te worden, gooit de stichting het over een andere boeg. Optas wordt op straat en in de openbaarheid aangepakt. 

In de tussentijd probeert stichting Optas om het verzekeringsbedrijf Optas te verkopen. Na enige mislukte pogingen durft Aegon het aan. Hoewel het risico van het ‘beklemde vermogen’ - dat alleen voor de havenpensioenen mag worden gebruikt - in de lucht blijft hangen, gaan ze er bij de verzekeraar waarschijnlijk vanuit dat dit vermogen toch een keer vrij zal komen. Op 15 maart 2007 is het zover en betaalt Aegon 1,3 miljard euro aan stichting Optas. De haven heeft het nakijken. Optas besluit met die zak geld - pensioengeld - culturele en wetenschappelijke doelen te gaan steunen. En Aegon wacht rustig af tot de laatste deelnemers van het vroegere PVH op het kerkhof liggen. De stichting van Stam en Jansen besluit om met steun van vrijwel de gehele haven de strijd aan te gaan. Dat geld moet terug.

Optas en Aegon halen bakzeil

Demonstraties voor het kantoor van Optas, aangifte van diefstal, rechtszaken, politici die zich ermee bemoeien en steun van de internationale vakbeweging. Alles wordt uit de kast getrokken om het geld bij Optas terug te halen. Hoewel Optas eigenlijk alle rechtszaken wint, blijft het bestuur onderwerp van een propagandaslag die het bestuur onder het motto ‘Houdt de dief’ aan de schandpaal nagelt. Ze zijn het spuugzat en bereid tot een compromis. In 2010 biedt Optas 500 miljoen aan de haven, wat met een meerderheid van 90% door de havenarbeiders wordt aanvaard. De eerste slag is binnen. Maar nu Aegon nog, want dat zit bovenop het beklemde vermogen dat aan de haven besteed moet worden, zonder een vastgestelde betalingstermijn.

Het beklemd vermogen is berekend op 770 miljoen euro. Daarvan is 500 miljoen binnen via Optas. Rest dus nog de 270 miljoen die de havenstichting bij Aegon wil claimen. Met overleg naast vakbondsacties proberen de havenarbeiders en hun werkgevers dat geld terug te krijgen. Demonstraties voor de kantoren van Aegon in Den Haag en San Francisco zorgen voor reputatieschade van de verzekeraar. Daar komt bij dat zogenaamde hit teams op pad gaan om bij een expositie, een voetbalwedstrijd en zelfs een internationaal tennistoernooi in Eastbourne aan de bezoekers uit te leggen dat Aegon geld schuldig is aan de haven. Alles onder het motto Put the money back.

In 2014 komen Aegon en de havenstichting overeen dat Aegon 80 miljoen aan de stichting betaalt, 20 miljoen bijdraagt aan de compensatie van komende pensioenverslechteringen en de haven een gunstig tarief zal berekenen (ten bedrage van 88 miljoen). De beklemming zal tegelijk bij de rechter worden opgeheven, zodat Aegon van de stichting af is.

Toch blijft er ook onvrede bestaan, omdat de stichting Optas - inmiddels ondergebracht in stichting Ammodo - nog steeds mooi weer speelt met geld dat uit de havenpensioenen afkomstig is. Zoals Kamerlid Pieter Omtzigt (CDA) stelt: "Diep in mijn hart vind ik dat de haven te weinig heeft gekregen. De Stichting Ammodo speelt mooi weer en reikt prachtige prijzen uit, maar niet met geld dat van die mensen is. Ik ben helemaal voor privaat initiatief, en ook voor goede doelen en cultuur, maar deze pensioenpremies zijn betaald door de werkgevers en de werknemers in de havensector om er pensioen van te maken. Dus moet het aan pensioenen worden uitgegeven. Dat dit niet gebeurt, vind ik nog steeds pijnlijk”.

Betere havenpensioenen

Al is niet alles teruggehaald, deze schikking kan worden bijgeschreven in de vakbondsannalen als een succesvolle actie. De haven heeft door stug volhouden, juridische bedreigingen en stevige vakbondsacties kans gezien om 688 miljoen euro terug te halen van het vermogen dat op slinkse wijze aan de havenpensioenen was onttrokken. Een feestelijke bijeenkomst op de SS Rotterdam en een boek waarin de hele geschiedenis uit de boeken wordt gedaan, sluiten een conflict af dat ruim 15 jaar heeft geduurd. De havenpensioenen zijn daarmee flink verbeterd.