Boze bazen, angstige arbeiders
Aan het begin van de twintigste eeuw moest je moed hebben om om een loonsverhoging te vragen. De kans was groot dat de baas je het gat van de deur wees. Er circuleerden zwarte lijsten met ‘lastige’ werklieden en als je daarop terecht kwam, zou je misschien nooit meer aan de bak komen. Maar de menselijke geest is inventief.
Er werden er twee ‘uitgetrapt’
Rond 1900 was een aantal Leeuwardse metselaars in Groningen aan het werk. Ze vonden het uurloon van 13 cent te laag en richtten een verzoek - een ‘loonadres’ - tot hun patroon. Maar niemand wilde het initiatief nemen en bovenaan de lijst staan. Daarom namen ze een stukje vloerdeel en schreven ze hun namen in de stralen van een ster. De uitkomst van deze schuchtere poging tot verbetering was niet best; er werden er twee ‘uitgetrapt’. Maar soms lukte het wel om op deze manier een loonsverhoging te krijgen. Zoals in Zwolle waar deze aanpak een succes was en de arbeiders er maar liefst 1 cent bij kregen.
Anno 2017 bestaat nog steeds vaak angst voor ontslag bij acties, maar ruim honderd jaar geleden waren de verhoudingen nog een graadje erger. Toen bestond er geen enkele bescherming voor werknemers bij conflicten of misstanden.
Sinds 1872 was het wettelijk toegestaan gezamenlijk een looneis te stellen en eventueel daarvoor te staken. Maar in de praktijk gaf datzelfde wetboek de werkgever meestal gelijk wanneer er een conflict was. Die werd ‘op zijn woord, desgewenst door eede gesterkt’ geloofd. Het is dan ook te begrijpen dat veel mensen aarzelden om voor zichzelf op te komen. Vragen om een loonsverhoging was vragen om moeilijkheden. Mensen bedachten zelfs trucs om te voorkomen dat de baas erachter kwam wie het initiatief tot de actie had genomen.
Round Robin
Een dergelijk in een cirkel geschreven verzoek heet een Round Robin, wat ook om andere eisen dan een verzoek tot loonsverhoging kan gaan. De term komt oorspronkelijk uit het Franse Ruban Rond, wat 'rond lint' betekent. De eerste versies van een Round Robin waren namelijk bij elkaar gebonden linten waar op ieder lint een naam stond. Het bekendste internationale voorbeeld is dat van een groep Hugenoten. Zij verlieten Frankrijk in 1609 en vestigden zich vervolgens in Leiden. Ze stuurden een Round Robin naar de Engelse ambassadeur in Den Haag met het verzoek om een groep van vijftig Fransen en Walen in Virginia te laten vestigen. Dat mocht, maar onder voorwaarde dat ze zich niet als een onafhankelijke kolonie zouden gedragen.
De arbeidersbeweging, ook de Nederlandse, maakte later dankbaar gebruik van de Round Robin-methode om initiatiefnemers voor een actie te beschermen.
