Stakingen bij Beeld en Geluid
Beeld en Geluid, het media-instituut voor Nederland heeft uit zijn rijke collectie televisie journaals een fors aantal films beschikbaar gesteld. Een mooie gelegenheid om de films over stakingen hier te plaatsen en het verhaal bij die stakingen te beschrijven. Het gaat om de televisie staking van 1961, het bouwvakkersoproer van 1966 en de grote stakingen van 1977.
Hoe houd ik die kerels binnen de poort vraagt een vakbondsbestuurder zich vertwijfeld af
In de jaren zestig en zeventig vond een drietal stakingen plaats waar mooi bewegend beeldmateriaal van bestaat. We beschrijven de conflicten in chronologische volgorde.
Televisie, 1961
Televisie uitzendingen kende Nederland nog slechts enkele jaren, maar toen grote groepen werknemers eind jaren vijftig-begin zestig loonsverhoging eisten, deden de personelen van NTS (nu NOS), AVRO, VARA, KRO, NCRV en VPRO mee. Ze legden zonder steun van de vakbonden twee dagen het werk neer onder leiding van een actiegroep: Groep-73.
Die twee dagen ging de televisie echt helemaal op zwart, maar de actie was tevergeefs. De loonsverhoging werd niet gegeven.
Bouwvakoproer, 1966
Op maandagmorgen 13 juni werden op bouwwerken in Amsterdam door communisten pamfletten uitgedeeld met de oproep voor een demonstratie in het Marnixplantsoen. Wat was er aan de hand? Die dag zou worden begonnen met de verzilvering van vakantiebonnen, maar voor het eerst zouden de niet-georganiseerden twee procent administratiekosten moeten betalen. De uitbetaling zou 's avonds beginnen in een door de vakbonden gehuurde zaal aan hetzelfde plantsoen. Zes- tot zevenhonderd bouwvakkers waren samen gestroomd en de onvrede onder de voor het merendeel ongeorganiseerden ontlaadde zich al snel in schermutselingen met de aanwezige politieagenten. Toen een van de bouwvakkers, Jan Weggelaar, dood op het asfalt bleef liggen werd de onrust groter omdat het vermoeden bestond dat hij was neergeslagen.
In de tussentijd was het bij de uitbetaling zelf ook tot vechtpartijen gekomen tussen arbeiders en vakbondsmensen. Amsterdam stond op zijn kop. De volgende ochtend stroomden duizenden bouwvakkers samen op het Jonas Daniël Meijerplein. Ze protesteerden tegen de 2% inhouding en tegen het politieoptreden van de vorige avond. Bij het zien van een agent in uniform ontstond een agressieve sfeer: "Er werd geroepen: 'trap hem dood, schop hem dood'". Ook het gebouw van dagblad De Telegraaf moest het ontgelden. De krant had namelijk geschreven dat Weggelaar een hartaanval had gekregen, wat ook de officiële lezing was. Tot laat in de avond bleef het onrustig in de stad. De CPN distantieerde zich van de rellen en was opgelucht toen de Amsterdammers weer aan het werk gingen. In de Zaanstreek en in Haarlem staakten honderden bouwvakkers tegen de 2%-regeling en enkele dagen later ook nog eens achthonderd man in Den Haag.
Deze 'wilde' staking keerde zich meer tegen de vakbonden dan tegen de ondernemers.
Staking om prijscompensatie, 1977
Op 7 februari legden havenarbeiders het werk neer voor behoud van de automatische prijscompensatie. De actie breidde uit tot een groot aantal bedrijfstakken en bedrijven. In totaal staakten bijna 35.000 mensen bij ruim 200 bedrijven. Ze deden dat door speerpuntenacties. Zo bleven de lasten voor de bonden laag maar werden de bedrijven zo hard mogelijk geraakt. Na bijna een maand gingen de stakers weer aan het werk; er waren 270.000 dagen niet gewerkt.
De bonden werden soms door de leden opgejaagd. Leden die langer en massaler wilden staken. Zoals een bestuurder eind februari verzuchtte: "Mijn grootste probleem op dit moment is hoe ik die kerels allemaal binnen de poort hou!"
Er waren ook grote demonstraties: Rotterdam (25.000), Utrecht (5.000), Den Haag (6.000) en Amsterdam (10.000 demonstranten).
De prijscompensatie werd door de actie veiliggesteld, maar de ook geëiste loonsverhoging kwam er niet.
